نویسنده : ایراندخت صالحی ،پژوهشگر توسعه پایدار
مناطق بکر طبیعت سیاره زمین روز به روز کاهش می یابد و دست اندازی بشر به اکوسیستم های چندین میلیارد ساله با بهانه ی توسعه، ایجاد اشتغال، و گردشگری، می رود که آینده ای تاریک و ویرانگر را رقم بزند. به همین دلیل بزرگترین چالش این قرن، چالش های محیط زیستی خواهد بود که از مدتها پیش آغاز شده و غیر از کارشناسان و متخصصان این حوزه، نجات سیاره با مشارکت حداکثری دولت ها، جوامع و سازمان های بین المللی و محلی و سازمان های مردم نهاد ، میسر خواهد بود.
با توجه به اهمیت و حساسیت این موضوع، ضروری است مردم با تهدیدات و آسیب های اکوسیستم های زمین آشنا شوند. در این راستا طی چند بخش مختصر و به زبان ساده به معرفی زیست کره و ذخیره گاه های ارزشمند آن می پردازیم و در نهایت وضعیت امروز ذخیره گاه های زیست کره در ایران را بررسی می نماییم.
بخش ۱
بیوسفر (زیست کره) چیست؟
زیست‌کُره یا بیوسفر به آن بخش یا لایه از کره زمین گفته می‌شود که در آن زندگی وجود دارد. این لایه زیستگاه انسان و دیگر موجودات زنده هم‌چون پرندگان، ماهیان و آبزیان و موجودات خاکزی است و تا لایه‌های زیرین از زمین که ریشه درختان و دیگر جانداران نفوذ می‌کند ادامه دارد. در زمین‌های سخت، زیستکره تنها تا عمق چند متری ادامه دارد. در هوا زیستکره تا حدود ۸ کیلومتر یعنی تا جایی که اکسیژن یافت می‌شود حضور دارد و در دریاها تا ژرفاهای بسیار و حتی تا ۱۱ کیلومتر در زیر اقیانوس نیز امتداد دارد.
دانشمندان بر این باورند که زیستکره در پی یک فرآیند زیست‌زایی که حدود ۳٫۵ میلیارد سال پیش آغاز شد شکل گرفته و تکامل یافته‌است.
ذخیره گاه زیست کره چیست؟
ذخیره‌گاه زیستکره، مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که علاوه بر حفاظت، دستاوردهایی نظیر ارائه سایتهای مطالعاتی کم‌نظیر به دانشمندان و تجربه مهارت انسان در پشتیبانی از توسعه پایدار را نمایان می‌سازند. اعلام ذخیره‌گاه‌های زیست کره برای جلوگیری از تغییرات برگشت‌ناپذیر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، شکل گرفته‌است و به یکی از تقسیم بندیهای مهم حفاظتی جهان بدل شده‌است. تاکنون حدود ۷۰۰ ذخیره گاه زیستکره در ۱۲۰ کشور جهان به ثبت رسیده‌است.
شبکه جهانی ذخایر زیست کره (WNBR: World Network of Biosphere Reserves) یونسکو، مناطق حفاظت شده بین المللی را در بر می گیرد که هر کدام به عنوان ذخایر بیوسفور شناخته می شوند، و برای نشان دادن ارتباط متوازن بین مردم و طبیعت تعیین شده اند. این مناطق به خصوص برای تشویق و ترغیب به توسعه پایدار هستند.
ماموریت این شبکه (WNBR) د رواقع بخشی است از برنامه انسان و زیست کره (MAB) شامل یک شبکه پویا و تعاملی متشکل از مناطق مختلف. برنامه انسان و زیست کره برای ایجاد و تقویت همبستگی و هماهنگی مردم و طبیعت در راستای توسعه پایدار از طریق گفتگوی مشارکتی، به اشتراک گذاری دانش، کاهش فقر، بهبود و رفاه زندگی انسان ها، احترام به ارزش های فرهنگی و توانمند کردن جامعه برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. این برنامه همکاری های تمام کشورها را ترویج می دهد و ابزاری منحصر به فرد برای همکاری بین المللی از طریق تبادل تجربیات و دانش، ظرفیت سازی و ارتقاء بهترین شیوه ها است.
شبکه
از سال ۲۰۱۶، تعداد ۶۶۹ ذخیره گاه ، منجمله ۱۶ سایت مرزی بین المللی در ۱۲۰ کشور از تمام نقاط جهان به عضویت شبکه درآمده اند. کشور میانمار اولین ذخایر موجود در بیوسفر را در سال ۲۰۱۵ ثبت کرده است. تا پیش از آن بسیاری ازمناطق ارزشمند طی سالها از بین رفته یا تجدید نظر شده بودند. زیرا تمرکز برنامه (MAB) از حفاظت طبیعت به مناطقی تغییر یافته بود که ارتباط نزدیک بین انسان و محیط زیست را نشان می دهند.
مناطقی که یونسکو در کشورهای جهان تحت عنوان ذخیره گاه زیستکره مشخص کرده است:
| مناطق یونسکو | تعداد ذخیره گاه های بیوسفر | تعداد کشورها |
| کشورهای افریقایی | ۷۵ | ۲۸ |
| کشورهای عربی | ۳۱ | ۱۱ |
| آسیا و اقیانوسیه | ۱۴۷ | ۲۴ |
| اروپا و امریکای شمالی | ۲۸۷ | ۳۶ |
| امریکای لاتین و حوزه کارائیب | ۱۲۹ | ۲۱ |
منبع: UNESCO, ۲۰۱۶
منبع: Directory of the World Network of Biosphere Reserves (WNBR)”. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Retrieved 24 May 2016.
