روزنامه همشهری/زهرا رفیعی
مجوزهای 25ساله معدن‌کاوی در منطقه حفاظت شده کوه کرکس یا به پایان رسیده یا در سال‌های آخر اعتبار قرار دارند. حالا ساکنان این منطقه حفاظت شده، خواهان عدم‌تمدید مجوز بهره‌برداری از معادن و متوقف شدن فعالیت آنها هستند.
در هفته‌های اخیر صدها نفر از اهالی روستاهای اطراف این منطقه حفاظت شده در 3 نوبت با همراهی مسئولان دست به تجمع زده و خواهان برچیده شدن معادن شدند. علی‌اصغر رضایی‌نیا، عضو فعال محیط‌زیست و عضو ستاد مردمی احیای کرکس (سماک) در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: مردم محلی منطقه حفاظت شده کرکس در 3 نوبت متوالی و در 3 نقطه مختلف این منطقه برای تمدید نشدن مجوز معادن تجمع کرده‌اند و اعتراضشان را از فعالیت بی‌رویه معادن اعلام کرده‌اند.
اولین تجمع در روستای «اوره» در دامنه «قلعه وشاق» انجام شد. چون یکی از معادن در حریم این قلعه تاریخی ثبت ملی شده قرار دارد. دومین اعتراض توسط تعدادی از کشاورزان منطقه «طرقرود» واقع در منطقه حفاظت شده کرکس صورت گرفت. آنها در اعتراض به فعالیت معدن سنگ تراورتن منطقه «تلوگری» خواستار جلوگیری از فعالیت این معدن شدند. معدن سنگ تراورتن قرمز (تلوگری) مربوط به یکی از بزرگ‌ترین معدن‌داران منطقه طرقرود نطنز است که مجوز بهره‌برداری این معدن 24سال پیش صادر شده ولی هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.
سال گذشته وزارت صمت در احیای 6هزار معدن متروکه به بهره‌برداران اعلام کرد که اگر بهره‌برداری و استخراج از معدن تلوگری صورت نگیرد، این معدن به تصرف دولت در خواهد آمد. علی‌اصغر رضایی‌نیا، عضو ستاد مردمی احیای کوه کرکس (سماک) به همشهری می‌گوید: با آغاز فعالیت این معدن و معادن دیگر، اهالی شروع به اعتراض کردند. چرا که به‌دلیل فعالیت حدود 45معدن سنگ تراورتن در شهر طرقرود محصولات کشاورزی منطقه آسیب دید و آب قنات‌ها کاهش یافت و گردو غبار، آسمان آبی این مناطق را که مستعد حضور گردشگران است آلوده کرد. در ایام عید نیز مردم روستاهای «برز و کمجان» نطنز به فعالیت نابودکننده محیط‌زیست معادن منطقه اعتراض کردند. آنها البته از سال95 به فعالیت معادن تراورتن معترض بودند. اهالی می‌‌گویند فعالیت چندین معدن سنگ تراورتن و عبور کامیون‌های حمل سنگ از حاشیه روستا‌ها بسیاری از باغ‌ها و کشاورزی روستاییان را نابود کرده است. از 69معدنی که مجوز فعالیت در دامنه کرکس کوه گرفته‌اند، 22معدن در محدوده شهر طرقرود، 4معدن در روستای «کمجان» و 14معدن در روستای «اوره» قرار دارند. فرزاد علیزاده، عضو ستاد مردمی احیای کرکس (سماک) نیز در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: بخشی از این معادن به دلایلی غیرفعال هستند. ولی به اندازه‌ای که باعث تخریب زیستگاه شده باشند فعالیت کرده و رها شده‌اند. کرکس کوه 3 دوره 5ساله منطقه شکار ممنوع بود و بعد به منطقه حفاظت شده تبدیل شد. در همین 3 دوره، مجوز بهره‌برداری از ده‌ها معدن صادر شد. این منطقه براساس صورت‌جلسات موجود، به شرط باقی ماندن و ادامه کار معادن به منطقه حفاظت شده تبدیل شده است. معادن این منطقه هم‌اکنون مجوزهای 4تا 6ساله بهره‌برداری دارند. براساس قوانین معدن، مجوز استحصال از معدن می‌تواند تا 25سال تمدید شود.
به‌گفته فرزاد علیزاده فعال محیط‌زیست، بعد از ارتقای کوه کرکس به منطقه حفاظت شده، باید در مجوز معادن تجدیدنظر می‌شد و حداقل جلوی تمدید مجوز آنها گرفته می‌شد اما چنین کاری صورت نگرفته است. اکنون عده‌ای از معدن‌دارها دنبال این هستند که با پایان یافتن مدت بهره‌برداری از معادن در سال 1400 و 1401 دوباره برای مدت 25سال مجوزشان را تمدید کنند.
باطله‌های معدنی در منطقه کرکس، انبوهی از درختان وحشی بادام تلخ و پوشش گیاهی را نابود کرده است. این در حالی است که براساس قانون، ضایعات معدنی باید محصور و کنترل شوند. گرد سیلیس که حاصل برش‌کاری سنگ‌هاست نیز علاوه بر پوشش گیاهی منطقه، باغ‌ها و ریه مردم شهرستان نطنز را پوشانده است. علی‌اصغر رضایی‌نیا درباره تأثیرات محیط‌زیستی معدن‌کاوی در این منطقه، پس از 25سال می‌گوید: علاوه بر برداشت‌های آسیب‌زا از پهنه‌های کوهستان کرکس، کندوکاو معادن تأثیر زیادی بر حرکت آب و دبی آن در منطقه داشته است. تیره شدن برف در اثر نشستن گردوغبار روی آن باعث شده که یخچال‌های طبیعی منطقه پیش از موعد گرم و ذوب شوند. چون تغییر رنگ برف‌ها درصد سپیدایی (albedo) سطح را کاهش می‌دهد و این پدیده باعث جذب بیشتر نور خورشید می‌شود. موضوعی که در مورد برف‌های هیمالیا در هند و نپال هم رخ داد و باعث فروریختن بخش‌هایی از یخچال‌های طبیعی هیمالیا شد. از سوی دیگر گردوغبار ناشی از فعالیت معادن، روی برگ گیاهان نشسته و تیرگی ایجاد شده، گرمای محیط را افزایش می‌دهد. گرمای بیشتر، رشد پیش از موعد را برای گیاهان به همراه دارد و در نتیجه حیات وحشی که از دانه گیاهان تغذیه می‌کند در فصل زادآوری به دانه گیاهان دسترسی ندارد. این فعال محیط‌زیست می‌گوید: آمد و شد کامیون‌های سنگین حامل سنگ با تناژهای بالا روی کومه قنات‌ها هم باعث ریزش آنها شده است. بسیاری از معادن با ریختن باطله‌های معدنی در پیرامون معادن، موجبات تغییر در عوارض زمین را فراهم کرده‌اند و در نتیجه باعث از بین رفتن آبراهه‌های هزاران ساله و تغییر مسیر جریان آب‌های فصلی و دائمی شده‌اند. این پدیده باعث هدررفت آب شرب و کشاورزی شده است.
معدن‌کاوان حتی برای تداوم کار خود سامانه‌های عرفی بهره‌برداری از مراتع را اجاره کرده‌اند تا در آن باطله‌هایی را خالی کنند که شاید هرگز از آن منطقه برداشته نشود. به‌گفته علی‌اصغر رضایی‌نیا فعال محیط‌زیست، این کار دامداران خلاف قانون است و آنها نمی‌توانند مرتعی که متعلق به سازمان جنگل‌ها و به نمایندگی از همه مردم ایران است به کسی اجاره دهند. از سوی دیگر برخی کشاورزان نیز در منطقه حقابه‌های مکتسبه‌خود را به معدن‌کاوان اجاره داده‌اند که اثرات مخرب آن بر سفره‌های آب زیرزمینی و اکوسیستم منطقه کاملا مشهود است.
