نقش ِ فرهنگ ِ هویت سازی در تقلیل حقوق حیوانات

اینکه از آغاز، اطلاق ِ خصوصیات و صفات ِ خاص به برخی حیوانات تا چه اندازه علمی بوده،  موضوع ِ بسیار قابل تاملی است. اما منبع و مرجع ِ هویت سازی معاصر برای دسته ای از حیوانات که پس از تصرف قلمرو آنها توسط بشر، حیوانات اهلی یا حیوانات شهری یا دست آموز نام گرفتند، غالبا” از منابع فقهی، ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه، و از سنت و عرف آمده است.
حقوق حیوانات

نویسنده : ایراندخت صالحی

گذشته از نماد سازی و هویت های اساطیری و افسانه ای که طی تاریخ در فرهنگ های مختلف بر اساس حیوانات مختلف شکل گرفته است و غالبا” نقش و معنایی بر مبنای کارکرد ِ آن حیوان، اهمیت ِ آن حیوان در زندگی انسان، و ارزش ِ سمبولیک حیوانات و توتم های حیوانی در اقوام کهن، و جایگاه ِ ویژه ی حیوانات در فرهنگ های باستانی (حتی در شکل گیری خط و نگارش، در هنر انسان ِ نخستین، در نامگذاری صورت های فلکی و در نمادهای مربوط به ماه های سال) دارد؛ اما متاسفانه به نظر می رسد هویت سازی از حیوانات در دنیای مدرن همپای افول ارزشها و اخلاقیاتِ بشر، تنزل یافته است.

اینکه از آغاز، اطلاق ِ خصوصیات و صفات ِ خاص به برخی حیوانات تا چه اندازه علمی بوده،  موضوع ِ بسیار قابل تاملی است. اما منبع و مرجع ِ هویت سازی معاصر برای دسته ای از حیوانات که پس از تصرف قلمرو آنها توسط بشر، حیوانات اهلی یا حیوانات شهری یا دست آموز نام گرفتند، غالبا” از منابع فقهی، ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه، و از سنت و عرف آمده است.

به لحاظ آسیب شناسی فرهنگی، صحبت از خصوصیات و صفاتی است که مذموم تلقی می شوند و جنبه ی اهانت و تحقیر و نکوهش  دارند، خواه تشبیه افراد به آن حیوانات (حیوان انگاری انسان ها ) باشد و خواه به قصد نیش و کنایه و دشنام و بدگویی (نسبت دادنِ خصوصیات ِ حیوان به انسان).  به عنوان مثال در فرهنگ زبان فارسی موارد زیادی از این دو نوع هویت سازی قابل شناسایی است: نجس بودن سگ، شوم بودن جغد (یا منزوی بودن)، بی صفت بودن گربه (بی وفایی و بی چشم و رویی) ، حیله گری و مکار بودن روباه و میمون، خبر چین بودن کلاغ (و همچنین شومی و نحسی)، کینه توز بودن شتر، هفت خط بودن مار، سگ جان بودن،  درازگوش (در معنای نفهم بودن همچون الاغ یا خر)، مثل گاو بودن (شکم بارگی و شکم پروری) یا مثل گوسفند بودن (کودنی و خرفتی)، بوقلمون صفت (چند رنگی و بی ثباتی) ، مثل خرس بودن (تنبلی و پرخوری)، نحس بودن گربه ی سیاه، خرگوش (نماد غفلت و ترسو بودن)، گرگ (نماد بیرحمی و تجاوزگری)، کبک (نماد بی خبری از دیگران)، موش موذی و …… و همچنین صفات ترکیبی (به عنوان فحش) متشکل از یک اسم عام و نام یک حیوان که در زبان فارسی بیشترین جزء این ترکیب ها را “سگ” در بر می گیرد. این ترکیب ها معنای ضمنی ای در بر دارد که معمولا به صفاتی ناپسند و زشت اشاره می کند.

به طور کلی در ضرب المثلها، احادیث، تفسیرها، قصه های کودکان، قصه های عامیانه، شعر وادبیات تمثیلی، اندرزها و حکایت ها، متون دینی و فقهی، .. همه ی این ها شاخص هایی هستند که زشتی یا زیبایی نمادها را  بر اساس آنها می توان شناسایی کرد.

البته صفات ِ مثبت را نیز نمی توان نادیده گرفت مانند وفاداری سگ، نجابت اسب، صلابت و قدرت شیر، معصومیت آهو، و …ولی از آنجا که این مقاله از منظر نقد و آسیب شناسی فرهنگی به مساله حقوق حیوانات می پردازد، تاکید نگارنده بر کاربرد ِ منفی وهویت سازیِ مذموم برای حیوانات است.

ناگفته نماند که نماد سازی  از حیوانات در فرهنگ های مختلف متفاوت است و لزوما همپوشانی ندارد به عنوان مثال روباه درادبیات و فرهنگ ما نماد ِ حیله گری و نیرنگ است (زیرکی ِ منفی)  اما این حیوان در ادبیات و فرهنگ انگلیسی زبان نماد ِ زیرکی مثبت و کاردانی است (مثلا به عنوان کاراکترهای سینمایی و انیمیشن مانند رابین هود که یک روباه است)، نمونه ی دیگر جغد است که در فرهنگ انگلیسی زبان نماد دانایی و تفکر و مطالعه است، حال آنکه در فرهنگ فارسی نماد شوم بودن و بدیمنی است. از طرفی، دگر دیسی های زبان در طی گذر زمان نیز معنای نمادها ی حیوانی را  تغییر می دهد و این نمادسازی برای همه ی زمان ها و همه ی مکان ها ثابت نمی ماند.

درست است که در فرهنگ ما حیواناتی  به نماد ِ یک صفت خاص تبدیل شده اند و از لحاظ معناشناختی بخشی از این صفات نکوهیده و تحقیر آمیز است، دلالت  و کاربردِ عمومی ِ این نمادها را نمی توان به سادگی تغییر داد، اما آن جا که پای حقوق ِ حیوانات درمیان است، لزوم ِ فرهنگ سازی و آموزش دراین مورد ضرورت می یابد. به خصوص وقتی استناد به نظام های ارزشی ِ جا افتاده (جزم های فرهنگی) به مانعی در برابر ِ پذیرش حقوق حیوانات یا برخی از حیوانات تبدیل می شود، و بیش از آن، به توجیهی برای کشتن،  آزار رساندن، و ترساندن ِ جامعه از آنها منجر می گردد.

در خاتمه قابل توجه  است که پرداختن به این موضوع از اهمیت بالائی برخوردارمی باشد و امیدوارم دوستداران حیوانات و اهل قلم به بسط بیشتر این مباحث بپردازند .

کرکس کوه حراج شد هر تن سنگ فقط 1500 تومان !
پیشنهاد سردبیر

کرکس کوه حراج شد هر تن سنگ فقط ۱۵۰۰ تومان !

استان اصفهان از نظر تعداد معادن فعال رُتبه نخست کشور را دارا است و به گفته رئیس سابق اداره امور معدنی اداره کل صمت استان اصفهان حقوق دولتی معادن در استان اصفهان 40 درصد رشد داشته و به رقم 370 میلیارد ریال رسیده است.به گفته متولیان حوزه صنعت و معدن ، 822 معدن فعال در استان باعث اشتغال 9000 نفر شده است( یعنی هر معدن 11 نفر!)

مجلس چگونه لایحه منع حیوان‌آزاری را کنار گذاشت؟
پیشنهاد سردبیر

مجلس چگونه لایحه منع حیوان‌آزاری را کنار گذاشت؟

مدت زمان زیاد‌ی تحت فشار طرفداران حقوق حیوانات در یازدهم شهریورماه سال ۱۳۹۸ با امضای صد نفر از نمایندگان مجلس این موضوع در قالب طرح منع حیوان آزاری به مجلس ارایه و این طرح وارد کمیسیون تخصصی مجلس شورای اسلامی شد که متاسفانه پیش از آنکه اقدامی نسبت به آن صورت پذیرد، مجلس دهم کار خود را بدون هیچ اعتنایی به حساسیت موضوع به پایان رساند.

آیا خلیج گرگان نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود؟
پیشنهاد سردبیر

آیا خلیج گرگان نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود؟

تغییرات اقلیمی و در نتیجه آن گرم‌تر شدن کره زمین همچنین عقب‌نشینی و پس رفت آب در سواحل دریای کاسپین طی سال‌های اخیر منجر به کاهش شدید آب در خلیج گرگان شده است

این کاهش چشمگیر با آغاز به کار ۱۸ سد بر روی رودخانه ولگا که مهم‌ترین تأمین‌کننده آب دریای کاسپین است، همراه، و به ۴۰ سد قبلاً” احداث شده اضافه شد. این اقدام به کاهش ۲۲ درصدی ورود آب به دریای خزر طی چهار سال اخیر منجر و روند خطرناک خشک‌شدن خلیج گرگان را سریع‌تر کرد.

پیشنهاد سردبیر

قلعه «وشاق» نطنز در تسخیر معادن

بعد از ارتقای کوه کرکس به منطقه حفاظت شده، باید در مجوز معادن تجدیدنظر می‌شد و حداقل جلوی تمدید مجوز آن‌ها گرفته می‌شد؛ اما چنین کاری صورت نگرفته است. اکنون عده‌ای از معدن دار‌ها دنبال این هستند که با پایان‌یافتن مدت بهره‌برداری از معادن دوباره برای مدت ۲۵ سال مجوز‌های برداشت‌های معدنی‌شان را تمدید کنند

یوز آسیایی
پیشنهاد سردبیر

سلاخی می‌گریست ، به قناری کوچکی دل‌باخته بود!

بهتر آن است پروژه‌های پر سروصدای تکثیر در اسارت و محصولات تکثیری آن را به‌حساب تلاش برای احیای جمعیت یوزها در طبیعت نگذاریم و دراین‌خصوص در مواجهه با افکار و احساسات عمومی قدری صادقانه و لااقل حرفه‌ای‌تر رفتار نماییم.
متأسفانه، لابی‌های فعال در حوزه حیات‌وحش با دادن نشانی‌های غلط اجازه نمی‌دهند که حقیقت به گوش مسئولان رده‌بالا برسد.

پارادایم انسان
پیشنهاد سردبیر

حذف پارادایم انسان‌محور از مطالعات حیات‌وحش و تنوع زیستی

طبق تعریف علوم مهندسی منابع طبیعی، محیط‌زیست و جنگل، «حیات‌وحش» (wildlife)، به همه‌ی موجودات گیاهی و جانوری که در محیط طبیعی – بدون مداخله‌ی انسان – زندگی می‌کنند، گفته می‌شود. درواقع حیات‌وحش به کلیه‌ی جان‌داران ازقبیل پستان‌داران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان گفته می‌شود که به‌صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان برروی کره‌ی زمین زندگی می‌کنند و آب و خوراک خود را خود تامین می‌کنند.