خبر انلاین : دلیله رحیمی آشتیانی/ کارشناس ارشد روابط بین الملل کنشگر محیط زیست
با وجود آنکه گسترش ویروس جدید کرونا و همه‌گیری بیماری کووید۱۹ موجب کاهش ناگهانی و غیرمنتظره میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای شد، اما ابهام در شیوه بازسازی اقتصاد جهانی دغدغه بزرگتری را برای کنشگران محیط‌زیست پدید آورد.
سبزگرایان حالا به دو دسته تقسیم شده‌اند، برخی همه‌گیری کووید ۱۹ را بهترین فرصت برای بازتعریف شیوه‌ی تولید و بازسازی اقتصاد و گذار به اقتصاد سبز می‌دانند در حالیکه عده‌ای دیگر از آنان بر این باورند که با بهبود شرایط، رهبران جهان با قدرت تمام عزم خود را برای بازسازی اقتصادی جزم می‌کنند و این به معنای استفاده بیش از پیش از سوخت‌های فسیلی برای جبران کندی پیش آمده در روند رشد اقتصادی خواهد بود. این دسته از کنشگران محیط‌زیست بر این باورند سیاستمداران جهان بدون توجه به بحران اقلیمی، تنها بر کسب سود، حتی بیش از گذشته تاکید خواهند کرد. در این میان برخی به پیمان سبز اتحادیه اروپا چشم امید دوخته‌اند، توافقی که از نگاه آنان می‌تواند این اتحادیه را به الگویی برای مبارزه با تغییرات اقلیمی پس از خروج آمریکا از توافقنامه پاریس تبدیل کند. هدف از نگارش یادداشت پیش‌رو، بررسی پیمان سبز اتحادیه اروپا به‌مثابه راهکاری برای مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی- به‌عنوان بزرگترین چالش پیش روی جامعه جهانی-است.
پیمان سبز اتحادیه اروپا برای مقابله با تغییرات اقلیمی چیست؟
مذاکره بر سر پیمان مشترک اتحادیه اروپا برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی سرانجام در واپسین ساعات روز ۲۱ آذر ۹۸ (۱۲ دسامبر ۲۰۱۹) به نتیجه رسید. طبق این توافق رهبران کشورهای اروپایی به استثنای لهستان بر سر سیاست اقلیمی این اتحادیه برای رویارویی با گرمایش زمین به توافق رسیدند. براساس توافق تاریخی سران اتحادیه اروپا، مقرر شده است که کشورهای عضو این اتحادیه تا سال ۲۰۵۰ سوخت‌های فسیلی (از جمله نفت، گاز و زغال‌سنگ) را از بسته انرژی اتحادیه اروپا حذف کنند تا به این ترتیب اروپا نخستین قاره‌ای باشد که تا سال ۲۰۵۰ به وضعیت بی‌طرفی اقلیمی دست پیدا می‌کند. هدف نهایی پیمان سبز اتحادیه اروپا، رساندن میزان انتشار کربن به صفر تا سال ۲۰۵۰ است، در این میان اما شماری خواهان دستیابی به اهداف رادیکال‌تری هستند؛ این دسته از افراد استدلال می‌کنند که باید به‌جای کاهش ۴۰ درصدی انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰ در مقایسه با میزان انتشار در سال ۱۹۹۰، کاهش ۵۵ درصدی را مد نظر قرار داد. این گروه از کنشگران محیط‌زیستی بر این باورند که همه‌گیری کنونی بهترین فرصت را برای گذار سریع‌تر به وضعیت کربن صفر فراهم آورده است و حالا بهترین زمان است که بودجه‌های تخصیص یافته برای بازسازی اقتصادی پس از بحران کرونا برای رسیدن به این هدف صرف شود. در پیمان سبز اتحادیه اروپا موضوعات دیگری مانند اجرای راهبرد مناسب برای محافظت از تنوع‌زیستی طی دوره ۱۰ ساله نیز طراحی شده که قرار است جزئیات آن در جریان نشست تنوع زیستی سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ میلادی با هدف جذب همکاری‌های جهانی در این موضوع اعلام شود.
به این ترتیب، در چهارم ماه مارس سال ۲۰۲۰ «قانون اقلیمی اروپایی» از سوی کمیسیون اروپایی پیشنهاد شد تا هدف‌های مورد اشاره در پیمان سبز جنبه قانونی و لازم‌الاجرا پیدا کنند. در میان کشورهای اتحادیه اروپا، سه کشور لهستان، جمهوری چک و مجارستان بیشترین وابستگی و سرانه استفاده از سوخت‌های فسیلی را برای تامین انرژی مورد نیاز خود دارند. لهستان پس از پایان همایش رهبران و سران کشورهایی عضو اتحادیه اروپا اعلام کرد که فرایند کنار گذاشتن انرژی‌های فسیلی نباید به‌شکل همزمان و یکسان از سوی همه‌ی کشورهای عضو اتحادیه انجام گیرد و این کشور برای جایگزین کردن انرژی‌های سبز با انرژی‌های تجدیدناپذیر به فرصت بیشتری نیاز دارد. در همین حال آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان اظهارات رهبران لهستان را به‌معنای وجود اختلاف و یا شکاف در اتحادیه اروپا ندانسته و تاکید کرده است که لهستان تقاضای مهلت بیشتری برای تحقق اهداف پیمان سبز دارد. شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا نیز از توافق موسوم به پیمان سبز کشورهای اتحادیه اروپا ابراز خرسندی و اعلام کرد: «تلاش ما آن است اروپا را به نخستین قاره‌ی جهان تبدیل کنیم که تولید گازهای گلخانه‌ای در آن به حد صفر کاهش می‌یابد.».
سازوکار اجرایی‌شدن پیمان سبز اتحادیه اروپا چگونه است؟
برای اجرایی شدن پیمان سبز، کمیسیون اروپا قرار است دستکم دو اقدام انجام دهد؛ نخست اینکه با وضع مالیات کربن بر شرکت‌های خارجی فعال در اتحادیه اروپا که جزء آلایندگان محیط‌زیستی و از منتشرکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای هستند، حمایت از شرکت‌های اروپایی سازگار با محیط زیست را به‌سرعت آغاز کند. به‌این منظور، طبق گفته‌ی اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، قوانین مالیاتی جدید، مطابق با قوانین سازمان جهانی تجارت به کمک اتحادیه اروپا خواهد آمد؛ این قوانین در سال ۲۰۲۱ میلادی معرفی خواهند شد. دوم، در کنار قوانین مالیاتی جدید، انجام اصلاحات در نظام وضع مالیات بر فعالیت‌های تجاری آلاینده در سطح اتحادیه اروپا صورت خواهد گرفت و این یعنی انجام اصلاحات در سیستمی که بر فعالیت‌های بخش‌دریایی، حمل‌ونقل هوایی و ساخت‌وساز مالیات وضع می‌کند. در همین راستا ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا وعده داده که به بازسازی فعالیت‌های بخش کشاورزی و کمک به کشاورزان برای تولید محصولاتی از مسیرهایی پایدارتر بپردازد. به این‌ترتیب، رئیس کمیسیون اروپا اعلام کرده که اتحادیه اروپا بودجه‌ای به میزان ۱۰۰ میلیارد یورو برای کمک به جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر با سوخت‌های فسیلی پیش‌بینی کرده است.
اگرچه پیمان سبز اتحادیه اروپا را برای تبدیل شدن به منطقه‌ی بی‌طرف محیط‌زیستی می‌توان هدفی بلندپروازانه در راستای رویارویی با بزرگترین چالش محیط‌زیستی جامعه جهانی دانست اما نباید از نظر دور داشت که این پیمان اقدامی دیرهنگام است؛ زیرا جامعه جهانی تا به امروز فرصت‌های طلایی خود را از دست داده و همین حالا هم ممکن است به نقطه‌ی بی‌بازگشت اقلیمی رسیده باشد؛ از سوی دیگر کشورهای اروپایی برای تصویب بودجه مورد نیاز این پیمان با یکدیگر اختلافات عمیقی دارند، به این ترتیب می‌توان چنین نتیجه گرفت که نحوه پاسخ‌دهی اقتصادی رهبران به بحران کرونا آینده‌ی بحران اقلیمی را پس از همه‌گیری تعیین خواهد کرد. نکته دوم اینکه بر اساس گزارش توسعه پایدار سال ۲۰۲۰ ، کشورهای آفریقایی و آسیایی در مقایسه با کشورهای اروپایی، در انجام تعهدات اقلیمیِ منطبق بر سیزدهمین آرمان توسعه پایدار سازمان ملل متحد- یعنی اقدام فوری برای مبارزه با تغییرات اقلیمی- موفق‌تر عمل کرده‌اند، تنها در یک نمونه از میان ۱۰ کشور با بیشترین میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، هند سرآمد بوده، موفق‌ترین نمونه اروپایی نیز کشور مولداوی بوده است. برایند بحث آنکه مقابله با تغییرات اقلیمی خواهان واکنش فوری و جدی همه‌ی بازیگران نظام بین‌الملل است، چنانچه سیاستمداران حامی رشد بی‌وقفه اقتصادی و تولید و مصرف بیشتر موفق شوند، تحقق اهداف تعیین شده در پیمان سبز اروپایی در کوتاه‌مدت بی‌فایده و در بلندمدت نیز به دلیل کوتاهی فرصت، ناکارآمد خواهد بود؛ بحران اقلیمی مسئله‌ای است نیازمند اقدام سریع و قاطعانه.
